Parafia w Leśnie została stworzona, a raczej wydzielona z parafii bruskiej za czasów krzyżackich. I to krótko po 1356 roku dla wygody niemieckich rycerzy z Orlika i Leśna.
Parafia w Leśnie jest niewątpliwie młodsza od parafii bruskiej. Nie byłojej jeszcze w 1354 roku, bo nie wspomina o niej dokument dla Albrechta von Leysten. Z drugiej strony są podstawy, aby sądzić, że istniała ona już w 1400 r. Dokument z 1354 r. podaje, że Leśno miało liczyć 40 łanów, zaś posiadacz wsi miał dawać Zakonowi po 1 miarze owsa z każdego łanu. Tymczasem w 1400 roku Leśno dawało tylko 36 miar owsa. Z innychdanych wiadomo,iż na Zaborach owej daniny owsanie świadczono jedyniez łanów kościelnych. Wynika stąd, iż w 1400 r. parafia w Leśnie już istniała i była uposażona jak większość parafii pomorskich 4 łanami.
Inicjatywę erekcji parafii trzeba więc przypisać panom von Leysten, którzy w końcu XIV w. byli właścicielami nie tylko Leśna, ale także sąsiedniego Orlika.
Powstała parafia obejmowała pierwotnie zapewne tylko te dwie wsie, jeszcze bowiem w XVI w. leżące na północ i na zachód od Leśna Główczewice należały do kościoła bruskiego.
W latach 1400-1417 Leśno i Orlik przeszły w bezpośrednie władanie Krzyżakow i stały się chłopskimi wsiami czynszowymi. W tym samym czasie Zakon przejął już patronat nad kościołem Lśińskim.
Wezwanie kościoła w Leśnie – Św. Katarzyna – znane jest dopiero z XVI w. Mogło ono pochodzić już z czasów erekcji kościoła w końcu wieku XIV. Kiedy parafię założono, nie da się bliżej określić; tylko tyle można powiedzieć, że do stosunkowo młodszych należy.
Leśno, które posiada dokument krzyżacki z 1354 roku, osady, określający charakter prawny o nadaniu wsi rycerskiej Ditrichowi przez Wielkiego Mistrza Zakonu krzyżackiego, nic nie wspomina o kościele.
Według Schematismus des Bistums Culm mit dem Bischofssitze in Pelplin 1904 r.
Parafia Leśno swymi początkami sięga 1350 roku z kaplicą oddzieloną od Brus.
Inwentarz dóbr biskupstwa włocławskiego z r. 1534 zalicza ją do parafialnych. W okresie reformacji kościół w Leśnie stracił status kościoła parafialnego między 1570 -1583 rokiem.
Bo w 1584 roku był już filią kościoła parafialnego w Brusach.
Usamodzielnienie jej nastąpiło dopiero 10. II. 1859 roku./ Według Pańskego/
2. Nazwa, krzyżacki dokument lokacyjny i właściciele
Pierwsza źródłowa wzmianka dotycząca wsi Leśno pochodzi z 1354 roku. Początki miejscowości sięgają czasów Krzyżackich. Za czasów krzyżackich nazwa wsi brzmiała Leysten. Nazwa miejscowości pochodzi od osadzonego na tych ziemiach dziedzica Ditricha von Leysten. I najprawdopodobniej po spolszczeniu tego nazwiska została od niego urobiona nazwa wsi.
Leśno posiada krzyżacki dokument osadczy roku 1354 (Panske, nr 45).
Na podstawie dokumentu z 17 listopada 1354 roku sporządzonego w w dworze krzyżaków w Swornegaciach o nadaniu wsi rycerskiej przez Wielkiego Mistrza Zakonu Winrycha v. Kniprode Ditrichowi von Leysten ( =Leśno), 40 włók roli w Leśnie i jezioro Lubowo, na dziedziczne prawem chełmińskim posiadanie. Właściciel obowiązany jest wobec Zakonu zarówno do służby wojskowej w razie wypraw wojennych – „ tzu allen herverten”- jak i do innych usług i danin w naturze. Na krańcach północnych obszaru 40 włók należących do Leśna założone zostało tzw. pustkowie czyli kolonia : Lendy. Świadkiem przy wystawieniu Lesińskiego dokumentu był m. i. ówczesny komtur tucholski Albrecht von Leysten. Być może że obaj : Diterich i Albrecht pochodzili z tej samej rodziny. Zachodzi jeszcze trzeci osobnik tego samego nazwiska, a mianowicie „Conrad von Leysten”. Został on na mocy krzyżackiego dokumentu z roku 1356 dziedzicem Orlika ( Panske nr 50), który krzyżacy w tym samym dokumencie przechrzcili na Arnsnest. Tu ten trzeci von Leysten jest niewątpliwie niemieckiego pochodzenia, o czym świadczy nie tylko imię (Conrad), ale także zmiana nazwy Orlika na Arnsnest. Można przypuszczać, że i Conrad Von Leysten pochodził z tej samej rodziny, co dwaj poprzedni.
Na mocy tego dokumentu otrzymał „ Diterich von Leysten” .
Leśno od 1354 r. w posiadaniu Ditricha von Leysten i jego potomków przez 195 lat tj. do 1549 roku.
opr. Ks. Stanisław Pluto Prondzinski
Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca wsi Leśno pochodzi z 1354 roku. Jest to dokument nadania wsi rycerskiej Ditrichowi przez Wielkiego Mistrza Zakonu Winrycha von Kniprode. W nadaniu wymieniono 40 włók we wsi Leiste oraz jezioro Lubawo. W 1438 roku wieś przestała być własnością rycerską i została przekazana do dyspozycji komturstwa tucholskiego. W 1466 roku Leśno jest wsią królewską, położoną w granicach Starostwa Tucholskiego. Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Leśnie należy do najlepiej zachowanych i najbardziej oryginalnych drewnianych kościołów kaszubskich. Pochodzi z XVII wieku. Istnienie kościoła i parafii w Leśnie potwierdzają dopiero źródła z 1534 roku. W tym to roku kościół w Leśnie zostaje wymieniony w inwentarzu dóbr biskupa włocławskiego. Wtedy był to kościół pw. Świętej Katarzyny. W okresie reformacji utracił on status kościoła parafialnego – był filią kościoła w Brusach. Prawdopodobnie stało się to pod koniec XVI wieku. Pierwszych informacji o wyglądzie tego kościoła dostarcza zapis wizytacji biskupa Hieronima Rozrażewskiego z lat 1583-1584. Opisany tam kościół przetrwał do roku 1634, kiedy uległ zniszczeniu w czasie pożaru. Nowy kościół wzniesiono w latach 1634 – 1687. Rok 1687 był rokiem kolejnej wizytacji biskupiej. W tym samym czasie nastąpiła zmiana wezwania kościoła. Jerzy Schwergel, przeor kartuski w swej pracy „Ad Historiam Ecclesiasticam Pomeraniae” z 1749 r. twierdzi, że zmiana wezwania kościoła w Leśnie nastąpiła po 1642 r.’° Według Kroniki Parafialnej fundatorką nowego XVII – wiecznego kościoła była królowa Maria Ludwika Gonzaga. Hipoteza królewskiej fundacji mogła pochodzić stąd, że kościół od początków swych dziejów był pod patronatem królewskim (wieś królewska). Zgodnie z panującymi do XIX w. obyczajami, czy wręcz prawem, koszty budowy nowego kościoła będącego pod patronatem królewskim w 2/3 pokrywał król za pośrednictwem starostwa, a w 1/3 miejscowa gmina (parafia) . Nie zachowały się żadne źródła dotyczące budowy kościoła. Z dokumentu wizytacyjnego z 1687 r. pochodzi jedynie informacja, że nad prezbiterium i w nawie było deskowe sklepienie, a w miejscu łączenia się prezbiterium i nawy, na dachu była sygnatura pokryta gontem. W tym czasie kościół otaczał cmentarz z wolnostojącą dzwonnicą i cmentarną kostnicą. Stan kościoła w 1687 r. był bardzo dobry, był wybudowany zaledwie ok. 40 lat wcześniej. Dokładniejszy opis kościoła zawarty został w opisie wizytacji bpa Szaniawskiego z 1710r. Drewniany kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża św. w Leśnie. zbudowany został ok. 1642 r. a następnie poważnie przebudowany po 1710 r: Na początku XIX w. dobudowano od zachodu wieżę a już w XX w. kruchtę zachodnią. Kościół w obecnym kształcie architektonicznym, będącym wynikiem złożenia się kilku faz budowlanych, stanowi szczególny przypadek drewnianej architektury sakralnej na Kaszubach. Istotnym wyróżnikiem w bryle architektonicznej jest charakterystyczna wieża. Wieża kościoła leśnieńskiego zwęża się ku górze oraz posiada charaktery- styczną raczej dla południowej Polski izbicę. Odmienność rozwiązania wieżowego potęguje jej wysokie spiczaste zwieńczenie. Zarówno ściany wieży jak zwieńczenie po kryte są gontem. Innym takim szczególnym wyróżnikiem, aczkolwiek będącym również efektem późniejszej przebudowy, jest trójnawowy korpus. Rozwiązania wielonawowe w niewielkich wiejskich kościołach, nie tylko drewnianych, w tym regionie należą do rzadkości. Wśród drewnianych kościołów jest to jedyne tego typu rozwiązanie w przeciwieństwie do południa Polski gdzie drewniane kościoły, szczególnie nowożytne są wielonawowe. Główne wejście do kościoła umieszczono w północnej ścianie co jest również znaczącym odstępstwem od tradycji sytuowania wejść w elewacji południowej lub zachodniej. Jest to również odstępstwo od tradycji funkcjonowania wnętrza kościelnego. Już w XX w. ściany wewnętrzne prezbiterium, korpusu nawowego i kolumn wspierających chór muzyczny oczyszczono z X1X-wiecznej olejnej malatury. Obecnie działają kolorem i fakturą surowego zapokostowanego drewna. Współcześnie poddano konserwacji cenne XVII- i XVIII-wieczne wyposażenie kościoła. Na szczególną uwagę zasługuje XVII- wieczna barokowa Grupa Ukrzyżowania z belki tęczowej oraz także XVII-wieczne ołtarze. Zachował się również interesujący prospekt organowy z początków XVIII w. i ołtarz boczny z prezbiterium z poł. XVIII w. Kościół w Leśnie zarówno z uwagi na nietypowy pro gram architektoniczny jak i zachowane zabytkowe wyposażenie jawi się jako niezwykle cenny zabytek drewnianej architektury sakralnej. Na tle innych kościołów drewnianych regionu świadomie tradycyjnych w formach nawiązujących do halowych kościołów gotyckich, kościół w Leśnie, szczególnie jego trzy ostatnie fazy prze- budowy świadczą o dążności fundatorów i wykonawców do osiągnięcia formy oryginalnej, nie pozbawionej wpływów z innych środowisk, dążąc do formy rozbudowanej i plastycznej. W 1975 r. wykonano konserwacje ołtarzy, ambony, organów i chóru muzycznego. Oczyszczone ściany wewnętrzne pokryto warstwą pokostu zmieniając tym tradycyjny charakter wnętrza.
Ostatni remont przeprowadzono w 1993-1994 r. wymieniając zewnętrzne odeskowanie gontowe pokrycie dachów i ścian wieży.
Zabytkowy drewniany kościółek pw. Podwyższenia Krzyża Św. w Leśnie już 60 lat po jego powstaniu był tak zniszczony, że groziła mu rozbiórka. Dzisiaj jest perełką Ziemi Zaborskiej.
Nikt kto wjedzie do Leśna, małej wioski w gminie Brusy, nie powinien mieć problemu ze znalezieniem kościoła. Jego wysoka wieża góruje nad wsią. Drewniany kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. to prawdziwa perełka zaborskiej krainy.
Pierwsze wzmianki dotyczące samej wsi sięgają roku 1354, natomiast pierwsze informacje o kościele, wtedy jeszcze drewnianym pw. św. Katarzyny, to rok 1534. Sto lat później, drewniany kościółek spłonął. Reformacja spowodowała, że Leśno przestało być parafią, a stało się tylko bruską filią. Nowy kościół pobudowano w latach 1634-1687. Jego fundatorką była królowa Maria Ludwika Gonzaga. Zgodnie z hipotezą Leśno było wsią królewską i obyczaj nakazywał, aby 2/3 kosztów związanych z budową świątyni pokrywał król. Pozostała część to udział miejscowej gminy. Niestety brakuje informacji dotyczących samej budowy kościoła. Wiadomo tylko, że ze zmieniono wezwanie kościoła i parafii. Wezwanie św. Katarzyny zmieniono na Podwyższenia Krzyża Świętego.
Rok 1710 to poważna przebudowa kościoła. Był on bowiem tak bardzo zniszczona, że groziła mu nawet rozbiórka. Kolejny kapitalny remont zrobiono na początku XIX wieku. Wtedy też najprawdopodobniej dobudowano zachodnią wieżę. To co wyróżnia kościół w Leśnie spośród innych kaszubskich budowli sakralnych to 3 ołtarze – główny i dwa boczne. – Drewniane kościoły z reguły są jednonawowe Kościół w Leśnie, oprócz trzech ołtarzy, ma specjalną izbę, przez którą wchodzą wierni. Taka izba jest raczej charakterystyczna dla południowej Polski.
Pierwsze zachowane księgi parafialne stanowią obecnie źródło informacji. Sięgają one 1823 roku. Wtedy została reaktywowana parafia w Leśnie i od tego momentu służyło tam 53 księży.
Wieża i dach leśnieńskiego kościoła to jedna z pierwszych inwestycji jakie zrealizował ks. Stanisław Pluto Prondziński. Od lipca do września 1994 pracowało przy tym przedsięwzięciu ośmiu prawdziwych górali.
Wykonał remont organów. Szafa organowa odzyskała pierwotny XVIII wieczny stan. Dokonał odnowienia ołtarzy bocznych, ambony i chrzcielnicy. Wybudował kaplicę przedpogrzebową.
Ks. Damian Drozdowski obecny proboszcz parafii, dzięki ogromnej życzliwości parafian, Burmistrzowi Brus Witoldowi Ossowskiemu, Urzędowi Gminy Brusy, radnym gminy Brusy, pozyskując również dotacje z Urzędu Konserwatorskiego pod opieką pani konserwator Katarzyny Przepióra dokonał kolejnych renowacji świątyni.
Odnowiono znaczącą część sufitu świątyni, przywracając jej pierwotny drewniany charakter. Odnowiono prezbiterium świątyni rekonstruując kamienną posadzkę z wapienia olandzkiego.
Leśnieńska parafia, która sama niegdyś była filią, teraz może pochwalić się swoim kościołem fililanym – w oddalonym o kilka kilometrów Orliku. Jest tam też klasztor sióstr franciszkanek. Wybudowano go w 1937 roku, a 10 lat później podniesiony został on do godności Prowincji pw. Maryi Wspomożenia Wiernych. Siostry franciszkanki w kwestii duchowości odwołują się do św. Franciszka z Asyżu, a więc żyją dobrą nowiną, którą niesie Pismo Święte.
To warto wiedzieć
Msze święte
Niedziele i święta: 8.00, 10.00, 11.30
Poniedziałek – Sobota – godz. 18.00
Odpust: pierwsza niedziela po 14 września
Do parafii Leśno należą miejscowości: Główczewice, Kaszuba, Kruszyn, Lamk, Lendy, Milachowo, Orlik, Parzyn, Peplin, Przymuszewo, Rubik, Skoszewko, Warszyn, Widno, Windorp, Wysoka Zaborska
36
tyle metrów ma najwyższa drewniana wieża kościelna w Europie i jest to wieża kościoła… w Leśnie